Γιατί οι άνθρωποι καταφεύγουν στις λεγόμενες «εναλλακτικές θεραπείες»;

 Edzard Ernst

Πρόκειται για ένα από τα συχνότερα ερωτήματα που μου τίθενται σε ομιλίες ή συζητήσεις σχετικές με τις λεγόμενες εναλλακτικές μορφές ιατρικής (ή αλλιώς SCAM: So-Called Alternative Medicine). Οι περισσότεροι περιμένουν μια απλή απάντηση με δύο ή τρεις βασικές αιτίες. Δυστυχώς όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά· οι λόγοι είναι πολλοί και διαφέρουν ανάλογα με τις συνθήκες και το προσωπικό πλαίσιο κάθε ανθρώπου.

Παραθέτω παρακάτω 12 κύριους λόγους, όπως προκύπτουν από τη σχετική επιστημονική βιβλιογραφία αλλά και από την εμπειρία μου άνω των 30 ετών στην έρευνα για την SCAM:

1. Απογοήτευση από τη συμβατική ιατρική

Πολλοί πιστεύουν πως αυτός είναι ο κυριότερος λόγος. Δεν είμαι βέβαιος ότι ισχύει. Είναι αλήθεια πως αρκετοί καταφεύγουν στις εναλλακτικές πρακτικές λόγω απογοήτευσης από την κλασική ιατρική, για λόγους όπως ανεπαρκή αποτελέσματα, μεγάλες αναμονές, ανεπιθύμητες ενέργειες ή υψηλό κόστος. Η απογοήτευση είναι υπαρκτή και συχνά δικαιολογημένη, αλλά σπάνια αποτελεί τον βασικό καθοριστικό παράγοντα.

2. Παραπληροφόρηση

Πιστεύω πλέον ακράδαντα ότι αυτός είναι ο πρώτος και σημαντικότερος λόγος. Κυκλοφορεί τεράστιος όγκος ψευδών ή παραπλανητικών πληροφοριών γύρω από την SCAM, τις οποίες διακινούν θεραπευτές, δημοσιογράφοι, ιστότοποι, κοινωνικά δίκτυα, φίλοι, διάσημοι, ακόμα και πολιτικοί. Αν οι πολίτες είχαν πραγματική ενημέρωση για το τι είναι οι εναλλακτικές θεραπείες, είμαι πεπεισμένος ότι η χρήση τους θα μειωνόταν δραστικά.

3. Ολιστική προσέγγιση

Οι υποστηρικτές της SCAM τονίζουν διαρκώς τη λεγόμενη «ολιστική φροντίδα» – την αντιμετώπιση δηλαδή του ανθρώπου σε όλα του τα επίπεδα: σωματικό, ψυχικό και πνευματικό. Πολλοί ελκύονται από αυτή την προσέγγιση. Όμως αυτή η αντίληψη συνιστά, κατά την άποψή μου, μορφή παραπληροφόρησης: κάθε σωστή ιατρική, είτε είναι συμβατική είτε όχι, οφείλει να ασχολείται με το σύνολο του ανθρώπου. Η πραγματικότητα είναι ότι οι περισσότερες εναλλακτικές μέθοδοι απέχουν πολύ από την αυθεντικά ολιστική φροντίδα.

4. Λιγότερες παρενέργειες

Ορισμένοι πιστεύουν πως η ομοιοπαθητική έχει λιγότερες ή πιο ήπιες παρενέργειες από τα φάρμακα ή τις χειρουργικές επεμβάσεις. Αυτό ισχύει εν μέρει, αλλά στηρίζεται σε εσφαλμένο συλλογισμό. Η αξία μιας θεραπείας δεν έγκειται στην απουσία παρενεργειών, αλλά στη σχέση ωφέλειας/κινδύνου. Και όπως έχει αποδειχθεί επιστημονικά, οι περισσότερες SCAM θεραπείες δεν αποδίδουν κανένα αξιόλογο θεραπευτικό όφελος.

5. Αίσθηση προσωπικής ενδυνάμωσης

Οι εναλλακτικές θεραπείες ενισχύουν τη συμμετοχή του ασθενούς στη διαδικασία της θεραπείας (π.χ. μέσω αλλαγών στον τρόπο ζωής ή μεθόδων αυτοθεραπείας). Αυτό προκαλεί την αίσθηση αυτονομίας. Ωστόσο, και η συμβατική ιατρική ενθαρρύνει την ενεργό συμμετοχή του ασθενούς, για παράδειγμα με παραινέσεις για διακοπή καπνίσματος ή δίαιτα – απλώς συχνά αυτές οι παραινέσεις αγνοούνται.

6. Δυσπιστία απέναντι στη φαρμακοβιομηχανία

Πολλοί στρέφονται στην SCAM λόγω καχυποψίας απέναντι στα κίνητρα των φαρμακευτικών εταιρειών ή λόγω του φόβου της υπερ-ιατρικοποίησης. Αυτή η στάση συνδέεται άμεσα με τον πρώτο λόγο (απογοήτευση από την ιατρική). Αν και ένα μέτρο υγιούς σκεπτικισμού είναι θεμιτό, παρατηρείται συχνά το εξής παράδοξο: η δυσπιστία αυτή δεν μεταφέρεται καθόλου στην – εξίσου κερδοσκοπική – βιομηχανία των εναλλακτικών θεραπειών.

7. Εξατομικευμένη προσέγγιση

Οι SCAM θεραπευτές υποστηρίζουν ότι προσαρμόζουν τη θεραπεία στις ανάγκες του κάθε ατόμου. Αυτό φαίνεται ελκυστικό, όμως πρέπει να γίνει κατανοητό πως ακόμη και η πιο «προσωποποιημένη» ανοησία, παραμένει ανοησία. Μια γενική, μη εξατομικευμένη θεραπεία που είναι επιστημονικά τεκμηριωμένη, είναι προτιμότερη από μια «κομμένη και ραμμένη» ψευδοθεραπεία.

8. Ευμάρεια και κοινωνική μόδα

Στις δυτικές χώρες, κυρίως άτομα υψηλού μορφωτικού και οικονομικού επιπέδου καταφεύγουν στην SCAM. Αυτό δείχνει ότι υπάρχει η οικονομική δυνατότητα για τέτοιες επιλογές – συχνά χωρίς δεύτερη σκέψη. Υπάρχει και η διάσταση του κοινωνικού μιμητισμού: «Αφού το κάνει ο τάδε, θα το δοκιμάσω κι εγώ.»

9. Εκπαίδευση

Οι μελέτες δείχνουν ότι οι χρήστες της SCAM είναι συνήθως μορφωμένοι. Ωστόσο, αυτή η μόρφωση συχνά δεν επαρκεί· πολλοί έχουν επιφανειακή κατανόηση των επιστημονικών θεμάτων. Η έλλειψη βαθύτερης γνώσης καθιστά δύσκολο τον εντοπισμό της παραπλάνησης.

10. Χρόνος και ενσυναίσθηση

Οι SCAM θεραπευτές αφιερώνουν περισσότερο χρόνο στους ασθενείς τους από ό,τι συνήθως γίνεται στη συμβατική ιατρική. Οι άνθρωποι συχνά αναζητούν απλώς κάποιον να τους ακούσει. Η ανάγκη για ενσυναίσθηση, κατανόηση, προσοχή και ψυχολογική στήριξη είναι μεγάλη – και το σύστημα υγείας δεν έχει, δυστυχώς, επαρκείς πόρους χρόνου για να την καλύψει.

11. Αποτελεσματικότητα

Αυτός είναι ο πιο «προφανής» λόγος: οι άνθρωποι πιστεύουν ότι η SCAM είναι αποτελεσματική. Όμως τα επιστημονικά δεδομένα δεν επιβεβαιώνουν κάτι τέτοιο για τις περισσότερες από αυτές τις μεθόδους. Πολλοί εξακολουθούν να πιστεύουν στη δύναμη της «προσωπικής εμπειρίας». Όμως η εμπειρία, χωρίς αντικειμενική τεκμηρίωση, είναι συχνά απατηλή. Το γεγονός ότι κάποιος ένιωσε καλύτερα δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι η θεραπεία λειτούργησε – μπορεί να πρόκειται για αυθυποβολή, φυσική ανάρρωση ή σύμπτωση.

Συμπέρασμα

Οι λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι προστρέχουν στις εναλλακτικές θεραπείες είναι πολλοί και σύνθετοι. Πολλές φορές κρύβουν πίσω τους εύλογες ανησυχίες για τη λειτουργία του σύγχρονου ιατρικού συστήματος. Αν οι επαγγελματίες της υγείας κατανοήσουν καλύτερα αυτούς τους λόγους, μπορούν να βελτιώσουν την προσέγγισή τους στους ασθενείς και να ενισχύσουν τη σχέση εμπιστοσύνης. Ωστόσο, η στροφή προς την SCAM δεν αποτελεί λύση – και η αντιμετώπισή της απαιτεί ενημέρωση, παιδεία και ειλικρινή διάλογο.

 

WHAT ARE THE REASONS FOR PEOPLE TO USE SO-CALLED ALTERNATIVE MEDICINE?

σημείωση:  Η λέξη SCAM, όπως χρησιμοποιήθηκε στο αρχικό αγγλικό κείμενο, είναι ακρωνύμιο που σημαίνει So-Called Alternative Medicine (δηλαδή: «η αποκαλούμενη εναλλακτική ιατρική»). Ωστόσο, στα αγγλικά η λέξη "scam" σημαίνει επίσης "απάτη" — κάτι που δημιουργεί ένα λογοπαίγνιο με αρνητική χροιά για αυτές τις θεραπείες.